Telogeen effluvium

Wat is telogeen haarverlies?

Telogeen haarverlies is een overmatige uitval van telogene haren door een verstoring van de haargroeicyclus. Wat telogene haren zijn en wat de haargroeicyclus precies is wordt verderop uitgelegd. De haaruitval kan plotseling optreden en zo ernstig zijn dat het hoofdhaar in korte tijd duidelijk dunner wordt; men spreekt dan van acuut telogeen haarverlies. De oorzaak hiervoor wordt vaak gemakkelijk gevonden (bijvoorbeeld een operatie of een bevalling enkele maanden voor het begin van de haaruitval) en het haar zal vanzelf weer terugkomen.

Haaruitval kan ook langzamer beginnen en langer aanhouden. Wanneer uitval van telogene haren langer dan 6 maanden bestaat, is er sprake van chronisch telogeen haarverlies. Hierbij is de haaruitval over het algemeen minder ernstig dan bij acuut telogeen haarverlies, maar doordat het langer blijft bestaan kan de hoofdbeharing toch wel zichtbaar dunner worden. In ongeveer 70% van de gevallen wordt een oorzaak gevonden, bijvoorbeeld een ziekte van de schildklier of bloedarmoede.

Een effectieve therapie is niet voorhanden, maar verreweg de meeste gevallen van telogeen effluvium herstellen zich vanzelf.

Telogeen haarverlies wordt nagenoeg altijd bij vrouwen gezien. Het komt waarschijnlijk ook wel bij mannen voor, maar die zullen de haaruitval vaak niet als iets afwijkends beschouwen en er dan niet mee naar de dokter gaan.

Wat is de haargroeicyclus en wat zijn telogene haren?

Haren groeien in zogenaamde haarzakjes oftewel haarfollikels. Bij de geboorte bevat de (behaarde) hoofdhuid ongeveer 100.000 haarfollikels. In de loop van het leven neemt het aantal geleidelijk af. Elke haarfollikel kan steeds opnieuw haren produceren in een cyclisch proces (de haarcyclus). Elke haarcyclus kent 3 fasen: anageen, katageen en telogeen. De anagene fase is de groeifase en duurt ongeveer 3 jaar. Vervolgens komt het haar in de katagene fase (overgangsfase van groei naar rust) die enkele weken duurt. Daarna belandt een haar in de telogene fase of rustfase. Aan het eind van deze laatste fase van gemiddeld vier maanden valt het haar uit. Op dat moment is de nieuwe, anagene haar al weer aangelegd in de follikel en herhaalt de cyclus zich.

Bij een volwassene verkeert ongeveer 85-90% van het hoofdhaar in de anagene groeifase. Per maand groeit het haar ongeveer één centimeter. Gemiddeld verliest een mens 50 tot 100 hoofdharen per dag.

Hoe ontstaat telogeen haarverlies?

Zoals hierboven uitgelegd maken we onderscheid tussen acuut telogeen haarverlies en chronisch telogeen haarverlies.

Acuut telogeen haarverlies

Aan een acuut telogeen haarverlies gaat meestal een uitlokkende gebeurtenis vooraf die de haargroeicyclus verstoort. Er gaan dan opeens heel veel haren van de anagene (groei)fase over in de katagene fase. Na enkele weken komen al die haren in de telogene fase en vervolgens vallen ze min of meer tegelijkertijd als telogene haren uit.

Tot deze uitlokkende situaties behoren een bevalling, hoge koorts (bijvoorbeeld door een infectie), een chirurgische operatie onder algehele anesthesie, bloedingen (ook door bloeddonatie) en sterke beperking van voedselinname (zoals door een ‘crash’- dieet of bij anorexia nervosa). Of emotionele stress een oorzaak van acuut telogeen effluvium kan zijn is niet zeker.

Het kan van 2 tot maximaal 5 maanden na de oorzakelijke gebeurtenis duren voordat de haaruitval merkbaar wordt. De meest voorkomende vorm van acuut telogeen haarverlies is die welke na de bevalling optreedt. Nagenoeg alle vrouwen die bevallen zijn hebben hier mee te maken, maar vaak is de haaruitval zo gering dat het niet opvalt. Bij ongeveer 1/3 van de patiënten met acuut telogeen haarverlies wordt geen oorzaak gevonden.

Chronisch telogeen haarverlies

Met chronisch telogeen haarverlies wordt bedoeld verlies van telogene haren dat langer dan 6 maanden aanhoudt. Er zijn hiervoor veel mogelijke oorzaken. De bekendste zijn schildklierafwijkingen (zowel te snelle als te langzame werking), bloedarmoede door ijzergebrek en bepaalde geneesmiddelen. Bekende geneesmiddelen die chronisch telogeen haarverlies kunnen veroorzaken zijn de retinoїden (acitretine, isotretinoïne), tabletten tegen trombose, bètablokkers, schildklierremmers en cytostatica (geneesmiddelen die bij kanker gegeven worden).

Ook overmatig gebruik van voedingssupplementen zoals vitamine A kan leiden tot telogeen haarverlies. Verder kunnen sommige ziekten van de alvleesklier, lever, en nieren telogeen haarverlies veroorzaken. Die ziekten zijn dan meestal al bekend voordat haarverlies optreedt.

Bij ongeveer 30% van de patiënten met chronisch telogeen haarverlies wordt geen oorzaak gevonden. Over het algemeen betreft het vrouwen van tussen de 30 en 50 jaar. Nogal wat van deze vrouwen klagen over pijn of pijnlijke prikkelingen in het haar of de hoofdhuid. Aangenomen wordt dat psychische stress bij een aantal van hen hierbij een belangrijke rol speelt.

Wat zijn de verschijnselen?

Het enige symptoom van telogeen haarverlies is haaruitval zonder dat echt kale gebieden ontstaan. Het haarverlies wordt vooral opgemerkt bij het kammen of het wassen van het hoofdhaar.

Ondanks de soms forse uitval van haar zien anderen (omgeving, huisarts, dermatoloog) toch vaak geen duidelijke verdunning van de haardos. De reden hiervan is dat 20-50% van al het haar moet zijn uitgevallen voordat verdunning van de haarinplant duidelijk zichtbaar wordt. Je moet dus eerst heel veel haren kwijt zijn wil je het echt gaan zien. Maar de vrouw die er last van heeft ziet het wel, vooral door de vele haren die zij dagelijks in haar kam heeft zitten of op haar hoofdkussen ziet wanneer ze opstaat. Wanneer er veel haren uitvallen en dit proces houdt enige tijd aan, wordt de verdunning over het gehele behaarde hoofd wel voor iedereen goed zichtbaar.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose telogeen haarverlies kan gesteld worden wanneer er een duidelijke toename is van uitval van telogene haren, die te herkennen zijn aan de haarwortel die er als een wittig knopvormig uiteinde los aanzit. Soms zal de dermatoloog een aantal haren uit uw hoofd trekken en die dan met de loep bekijken. Dit noemen we de haartrektest. Soms zal de dermatoloog het nodig vinden een plukje uitgetrokken haren onder de microscoop te bestuderen (trichogram). In een enkel geval wordt onder plaatselijke verdoving een stukje huid weggenomen (een biopt).

Er wordt altijd gevraagd naar mogelijke oorzaken van acuut telogeen haarverlies (bevalling, operatie, enzovoort) en, bij langdurig bestaan, naar symptomen van schildklierziekte, bloedarmoede en andere oorzaken van chronisch telogeen haarverlies. Afhankelijk van de omstandigheden zal in een aantal gevallen bloedonderzoek worden gedaan. Wanneer het erop lijkt dat medicijnen de oorzaak zijn, moeten deze gedurende tenminste 3 maanden worden gestopt of worden vervangen door andere medicijnen.

Wat is de behandeling?

Acuut telogeen haarverlies herstelt altijd vanzelf. Er zijn geen behandelingen bekend om het herstel te bespoedigen. Voor chronisch telogeen haarverlies is evenmin een behandeling mogelijk, tenzij een oorzaak voor het haarverlies wordt gevonden die kan worden verholpen. Voor veel vrouwen met ernstige verdunning van het haar door telogeen haarverlies is het tijdelijk dragen van een pruik een goede oplossing.

Wat zijn de vooruitzichten?

De vooruitzichten voor patiënten met acuut telogeen haarverlies zijn uitstekend. Tenzij de oorzakelijke uitlokkende factor zich herhaalt, zal de haaruitval meestal binnen 3-6 maanden (maximaal een jaar) stoppen, waarna een spontaan herstel met volledige uitgroei van nieuwe haren optreedt. Bij chronisch telogeen haarverlies zal geleidelijk herstel optreden wanneer de oorzaak gevonden is en behandeld (schildklier, bloedarmoede) of weggenomen (medicijnen) kan worden.

Bij vrouwen met chronisch telogeen effluvium (bij wie dus geen oorzaak gevonden is) gaat de haaruitval vaak op en neer, veelal gedurende verschillende jaren. Toch wordt er gelukkig ook bij hen – maar soms pas na lange tijd – meestal een spontaan herstel gezien.